O nastolatkach Opowieści o światach wewnętrznych

Słowo wstępne

Bazą dla rozważań przedstawionych w tej książce są doświadczenia wyniesione z mojego klinicznego domu: w którym
odbyłam szkolenie, pracowałam, uczyłam, superwizowałam oraz pisałam, zanim przeszłam na emeryturę. Tym miejscem
była poradnia dla młodzieży Kliniki Tavistock. Ta książka częściowo jest zapisem aspektów pracy, dzięki której się uczyłam,
która budziła we mnie tyle lęku, była tak bardzo odkrywcza, nawet inspirująca. Prezentuję niniejszy tom także po to, aby
wskazać na znaczenie takiej „grupy pracującej” składającej się z uważnych na zachodzące w środowisku procesy
klinicystów, pracowników administracyjnych i stażystów – wszystkich, którzy przez około 45 lat z oddaniem i twórczo
pracowali lub pracują w poradni, w okresie, kiedy ja miałam zaszczyt tam „żyć”, zachęcana do szukania własnej drogi
i własnego głosu.
Pisanie o okresie dojrzewania to cofania się po śladach procesu stawania się dojrzałą osobą, który zaczyna się wraz
z początkiem pokwitania, a kończy, w dzisiejszych czasach, w wieku dwudziestu kilku lat. Jak się przekonamy
„niedoświadczona, burzliwa dusza” ujawnia się wielokrotnie na przestrzeni tych lat, podlegając przekształceniom
i przybierając rozmaite postaci – charakterystyczne i typowe, ale jednocześnie w każdym przypadku niepowtarzalne.
Przede wszystkim musimy być wyczuleni na rozpoznawanie pomieszania, bólu, ożywienia, strachu, namiętności typowych
dla danej jednostki. Korzenie tych uczuć sięgają stanów niemowlęcych, a ich nastoletnie wydanie jawią się jako
zagadkowe i nieczytelne, a przez to budzą złość i zaciekawienie, okazują się też ogromnym wyzwaniem klinicznym.

Przedstawione w tej książce rozważania ujmuję w ramach koncepcji teoretycznych, które towarzyszyły mi w rozwoju
zawodowym – mam nadzieję, że w miarę czytania kolejnych stron baza teoretyczna klarownie się ujawni. Jak pisał
Freud (1905/1999), gdy rozważymy złożoność zadań – na poziomie psychologicznym, zachowań, intelektualnym,
seksualnym – stojących przed nastolatkiem, wydaje się zdumiewające, że w ogóle udaje się to przeżyć. I rzeczywiście,
w niektórych przypadkach ten proces trwa dłużej, niektórzy trochę się potykają, nawet upadają po drodze. Jednak
generalnie większość jakoś sobie z tym radzi. W kolejnych rozdziałach prześledzę losy wewnętrznych opowieści tej
niełatwej grupy wiekowej, a także ich rodzin, chociaż wolę odchodzić od chronologicznie zdefiniowanego pojęcia
grupy wiekowej i koncentrować uwagę raczej na stanach umysłu. Stany umysłu, które będę opisywać, charakteryzują
osoby w tym wieku, ale ich czasami ulotne wersje pojawiają się także u ośmiolatka, u osoby w wieku 38 lat, a nawet starszej.

Radosne i przerażające aspekty „dorastania” młodych ludzi, a także jednostkowe i grupowe przejawy tego procesu są
bardzo charakterystyczne dla poszczególnych podfaz i dla kultury, w jakiej wzrasta młody człowiek. W swoich rozważaniach
uwzględniam tę specyfikę. Wspominam przede wszystkim o rewolucji technologicznej, jaka zaszła w ostatnich dwóch
dekadach i która zapoczątkowała zmiany niewyobrażalne w czasach zakładania poradni dla młodzieży. Jednakże, śledząc
dynamikę rozwoju tej grupy wiekowej w gabinecie terapeutycznym, w kulturze i w dziełach literackich powstałych
w różnych epokach, wyraźnie widzimy, że niezależnie od współczesnych socjologicznych odsłon natura ludzka zmienia
się znacznie wolniej. Omawianą fazę przejściowa trzeba analizować z uwzględnieniem szybko i gwałtownie zmieniających
się wyzwań i pułapek stojących przed nastolatkami. W rozważaniach należy jednak rozpatrywać także, jak ten etap wyglądał
w poprzednich wiekach, a taki ogląd zapewnia literatura, gdyż w dziełach literackich znalazł się zapis pozaczasowych
aspektów rozwoju. Okoliczności zewnętrzne zmieniają się, ale w znacznie mniejszym stopniu zmienia się wewnętrzna
dynamika budowania (lub niszczenia) prawdziwego (lub prawdziwszego) poczucia self oraz obowiązujących i ciągle
ewoluujących zwyczajów każdego pokolenia.
W tej książce badam światy wewnętrzne młodych ludzi, nie tylko tych, którzy szukają profesjonalnej pomocy – badam,
co dzieje się w ich umysłach w tym przejściowym okresie wypełnionym lękiem. Zastanawiam się, co może pójść nie tak,
jak możemy im pomagać w zmaganiach z problemami, jak możemy wspierać młodzież w przechodzeniu od chaosu
i rozegrań w działaniu do odnajdywania samych siebie. Książkę kieruję do wszystkich zainteresowanych okresem
dojrzewania i nastoletnimi stanami umysłu, niezależnie od tego, w jakim wieku i na jakim etapie te stany się ujawniają.

Wprowadzenie

Edna O'Shaughnessy

Autorka tej książki, Margot Waddell przekonująco ukazuje nam świat nastoletni. Gdy pisała tę książkę, czerpała z dwóch
źródeł: wieloletnich doświadczeń pracy analitycznej z młodzieżą w Klinice Tavistock i zainteresowań literackich. Bazą dla
przedstawionych rozważań są terapeutyczne spotkania z młodymi ludźmi oraz rozumienie przez autorkę nastoletnich
bohaterów literackich, ich relacji i wyobrażonego życia psychicznego. Waddell wrażliwie i z wyczuciem splata psychoanalizę
i literaturę, czym wzbogaca oba obszary, a jednocześnie wnosi oryginalny i przepiękny wkład w rozumienie tego jakże
ważnego okresu przemian i przekształceń.
Autorka omawia to, jak dojrzewanie seksualne i nieuchronna utrata schronienia, jakie dawniej zapewniała rodzina,
dezorganizują świat wewnętrzny w latach nastoletnich, podważając także relacje młodych ludzi z rodzeństwem,
rówieśnikami, rodzicami i innymi dorosłymi. Poza tym, choć w tych latach dzieci szukają tego, co nowe i dążą do
niezależności, budzą się w nich także potrzeby i dążenia seksualne z najwcześniejszych etapów rozwoju. W kolejnych
rozdziałach śledzimy postępy i kryzysy wpisane w dorastanie. Głównym tematem pozostają psychiczne pęknięcia
zachodzące w tym okresie oraz wewnętrzne i zewnętrzne siły wspierające lub hamujące podejmowane przez nastolatków
próby wypracowania – lub przepracowania – poczucia bycia osobą w świecie dorosłych.
Czytelnik przekonana się, że zarówno przykłady kliniczne, jak i literackie odsłaniają niepewności, problemy, skrajności
wpisane w nastoletnie stany umysłu. Jakże często stoją za nimi trudne do zniesienia – czasami wręcz nieznośne – uczucia,
które wywierają taką presję na młodych ludzi. A jednak w ostatnim rozdziale Waddell pisze: „w «opowieściach o świecie
wewnętrznym» nastolatków można odnaleźć także pewną dozę nadziei, choć poprzednie rozdziały zapełniłam opisami,
które temu przeczą”. Ta myśl przenika tę całą – skłaniającą do myślenia i inspirującą – książkę. Dzięki lekturze poszerzymy
nasze rozumienie złożoności życia psychicznego nastolatków, co okaże się dla nas wspierające i wzbogacające
– nie tylko w pracy terapeutycznej.

Spis treści:

Słowo wstępne

Podziękowania

Wprowadzenie

I Kontekst i tło historyczne

1 Tło historyczne

2 Światy wewnętrzne

II Różne aspekty przeżyć nastolatków

3 Okres dojrzewania

4 Zmagania w okresie przejściowym

– okres pokwitania i początek adolescencji

5 Modele uczenia się

6 Grupy i gangi

7 Psychodynamika dręczenia

III Ilustracje kliniczne

8 Diagnozowanie nastolatków

– znajdowanie przestrzeni dla myślenia

9 Własny umysł – w poszukiwaniu tożsamości

10 Narcyzm – zaburzenie wieku dojrzewania

11 Trudność diagnozowania w granicznym świecie

okresu dojrzewania

12 Autodestrukcyjne stany umysłu

IV Fikcyjne światy

13 Literatura dla młodzieży

– niesamowitość i świat postawiony na głowie

14 Późna faza okresu dojrzewania – światy fikcyjne

15 Zielone światy rozwoju w okresie dojrzewania

Dodatek

Bibliografia